از عمارت حاج رئیس تا قلعه چالشتر
۳ شهریور ۱۴۰۳
به گزارش اداره کل روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، با برگزاری مزایده از سوی صندوق توسعه واحیا، مسئولیت مرمت، احیا و حق بهره‌برداری در مدت معین مربوط به سیزده بنای تاریخی و فرهنگی در هفت استان و در شهر‌های اصفهان، ایلام، بوشهر، چهارمحال و بختیاری، خوزستان، کرمانشاه و لرستان به مردم واگذار می‌شود.
۱۳ بنای تاریخی در مسیر احیا
این بنا‌ها شامل خانه رجالیان در شهر اصفهان، قلعه پوراشرف در شهر دره‌دشت استان ایلام، عمارت والی‌کهره در روستای والی‌کهره استان ایلام؛ عمارت حاج رئیس بوشهر، خانه آزاده چالشتر شهر چالشتر استان چهارمحال و بختیاری؛ قلعه امیرمفخم دزک شهر کیار استان چهارمحال و بختیاری، قلعه اسفندیارخان بختیاری در شهر فرخشهر استان چهارمحال و بختیاری، قلعه صمصام‌السلطنه در شهر شلمزار استان چهارمحال و بختیاری، قلعه سورک در شهر فرخشهر استان چهارمحال و بختیاری، خانه نیلساز در شهر دزفول استان خوزستان، خانه سوزنگر در شهر دزفول استان خوزستان، کاروانسرای ماهیدشت در شهر کرمانشاه و خانه بهرامی در شهر خرم‌آباد استان لرستان است.
لازم به ذکر است فرآیند اجرایی این مزایده، با هدف شفافیت هرچه بیشتر و اجرای سریع‌تر، به صورت الکترونیکی در سامانه ستاد (تدارکات الکترونیکی دولت) انجام می‌شود. اسناد مزایده مربوط به سیزده بنای تاریخی و فرهنگی است که هر بنا به صورت جداگانه واگذار می‌شود.
تاریخ‌های مهم مزایده
مهلت دریافت اسناد این مزایده از سامانه ستاد ایران، از هشت صبح روز یکشنبه ۲۸ مرداد تا ساعت ۱۹ روز سه‌شنبه ۶ شهریور اعلام شده است.
همچنین آخرین مهلت تسلیم پیشنهاد‌ها نیز ساعت ۱۹ روز دوشنبه ۱۹ شهریور خواهد بود. پیشنهاد‌های واصله در ساعت ده صبح روز سه‌شنبه ۲۰ شهریور در جلسه کمیسیون مزایده واقع در میدان بهارستان عمارت مسعودیه و از طریق درگاه سامانه تدارکات الکترونیکی دولت (ستاد) به آدرس www.setadiran.ir باز و بررسی می‌شود.
معرفی ۱۳ بنا و خانه تاریخی
خانه رجالیان
این خانه مربوط به دوره صفوی است و در اصفهان، خیابان مسجد حکیم، کوچه حکیم داوود، بن‌بست غفوری واقع شده و این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱ با شماره ثبت ۷۶۵۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قلعه پوراشرف
در فاصله ۶ کیلومتریِ شرق دره‌شهر در دامنه‌های ارتفاعات کبیرکوه و در میان دشتی هموار، در روستای «شیخ مکان» قلعه‌ای واقع شده است به نام «قلعه پوراشرف» یا «قلعه مکان».
تاریخی که در کتیبه این بنا ذکر شده، سال ۱۳۳۵ را نشان می‌دهد که مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی است. این بنا توسط میرصید محمدخان پوراشرف ساخته شده است، او توسط احمد شاه قاجار به اشرف‌العشایر ملقب شده بود. این اثر در تاریخ ۱۷ اسفند ۱۳۸۱، به شماره ۷۹۷۶ در ردیف آثار ملی به ثبت رسیده است.
عمارت والی‌کهره
این بنا متعلق به عبدالحسین خان پور ابوقداره، آخرین والی پشتکوه است. در سردر ورودی بنا کتیبه‌ای وجود دارد که تاریخ ساخت بنا را سال ۱۳۲۶ (احتمالا هجری قمری) ذکر کرده است. این دو بنا از آجر ساخته شده‌اند و دارای سقف چوبی است و پشت بام آنها با کاهگل پوشیده شده است. در ایوان ورودی عمارت والی چهار ستون وجود دارد.
بنا‌های تاریخی عمارت والی‌کهره که در بین مردم محلی به نام قلعه «عبدالحسین خان ابوقداره» خوانده می‌شود متعلق به اواخر دوره قاجار و معماری دوره معاصر است. عرصه این بنا حدود ۴۳۹۰ متر مربع و اعیان آن به حدود ۳۵۶متر مربع می‌رسد. این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۷ با شماره ثبت ۲۶۰۱۳ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
عمارت حاج رئیس
این عمارت، مجموعه‌ای بزرگ و مجلل است که در ضلع شرقی بافت قدیم بوشهر قرار دارد به وسیله حاج عبدالرسول طالبی، ملقب به «رئیس التجار» و مشهور به «حاج رئیس» در محله شنبدی احداث شد.
این مجموعه زیبا و باشکوه هم تشکیل یافته و به علت عدم رسیدگی، چهار حیاط آن به طور کامل تخریب شده است. اتاق‌های نه حیاط در یک، دو، سه طبقه و با کاربری‌های مشخص ساخته شده و از آنها به عنوان حیاط اندرونی، حیاط آشپزخانه، حیاط مسکونی، حیاط مجلسی، حیاط مخصوص وسایل و ابزار چهارپایان، حیاط اصطبل و سه حیاط برای سکونت خدمه استفاده می‌شده است.
خانه آزاده چالشتر
در محور بافت قدیم چالشتر، در همسایگی بخش‌های بیرونی «ارگ حکومتی» و در مجاورت مسجد جامع و دیگر منازل اربابی روستا قراردارد. این خانه به مناسبت سکونت اخلاف و اسلاف حاج مهدی خان (آزاده چالشتری) بدین نام خوانده می‌شود. این بنا در سال ۱۳۷۵ به شماره پرونده ثبتی،۱۷۵۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
قلعه امیرمفخم دزک
قلعه دزک بنای فاخر و منحصر به فرد در جنوب روستای دزک واقع شده است این بنا در سال ۱۲۹۲ه. ق به دستور لطفعلی‌خان امیرمفخم بختیاری پسر امامقلی‌خان حاجی ایلخانی از رجال سیاسی، که بنای مذکور را با الهام از معماری و هنر ایرانی و اروپایی احداث شد و خانه مسکونی چند نسل از ایلخانان بختیاری بوده است.
این قلعه، نه تنها مکانی مناسب و امن برای گردهمایی افراد مهم و صاحب¬نظر به منظور هم‌اندیشی در اجرای تصمیمات مهم و ملی و میزبان شخصیت‌های ملی و افراد نامدار جهانی در سال‌های اخیر بوده است.
دیوانخانه یا سفره‌خانه قلعه دزک با کاغذ دیواری (تهیه کاغذ مخصوص از فرانسه و چاپ در ایران با نقوش مینیاتور ایرانی) و گچ‌بری تزئین شده است. اتاق آیینه کاخ مذکور با نمونه‌های متنوع هنر گره چینی و نقش‌بُری و نقاشی پشت شیشه تزئین شده است. در اتاق‌ها از چوب گردو بوده که در آن نقش و نگار‌های زیبایی به کار برده شده است.
قلعه اسفندیارخان بختیاری
این بنا مربوط به اواخر دوره قاجار است و در مرکز فرخشهر واقع شده است. مالک آن خلیل اسفندیاری، پدر ثریا اسفندیاری (همسر محمد رضا شاه پهلوی) است و به نقلی زادگاه ثریا اسفندیاری است. این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ با شماره ثبت ۱۲۴۱۱ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
مجموعه تاریخی قلعه فرخشهر مذکور ۱۵ هزار متر مربع مساحت داشته است که کاربری‌های متعددی را در خود جای داده بوده است. این کاربری‌ها شامل بخش‌های حاکم‌نشین، اصطبل، حمام، بهاره‌بند، باغ بوده است.
قلعه فرخشهر در چهارگوشه خود دارای چهار برج است. شکل برج‌های این قلعه با برج‌های متعارف قلعه‌های دیگر متفاوت است، به این صورت که پلان برج‌ها برخلاف برج‌های دیگر که مدور هستند بصورت چهارگوش هستند و هیچ بیرون زدگی از بنا ندارند.
قلعه صمصام‌السلطنه
قلعه شلمزار، به دستور صمصام السلطنه (رئیس الوزرای ایران)، در سال ۱۳۰۷ هجری قمری ساخته شده است. این قلعه در استان چهارمحال بختیاری در شهر شلمزار قرار دارد و مساحت این قلعه حدود هزار متر مربع است.
شکل بنا مستطیل بوده و در دو طبقه ساخته شده‌است، طبقه اول دارای چندین اتاق با پوشش طاق و تویزه و با خشت خام ساخته شده‌است و بسیار محکم و استوار باقی مانده‌است. طبقه دوم که ایوانی ستون‌دار مشابه طبقه همکف داشته است خراب شده و آثار زیادی از آن باقی نمانده‌است.
قلعه سورک
قلعه سورک در سال ۱۳۷۶ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت در حال حاضر عمری ۹۰ ساله دارد و این قلعه از قسمت مسکونی روستا فاصله دارد و با آخرین قسمت روستا فاصله‌ای ۲۵۰ متری دارد. این بنا به دستور نصیرخان (سردار جنگ) با معماری درونگرایانه ساخته شد.
زیربنای قلعه سورک ۶۰۰۰ متر و در دو طبقه طراحی شده است. در قسمت زیرین این بنا، زیرزمین و در قسمت فوقانی بخش شاه نشین قرار دارد که سرتاسر این بنا از خشت و آجر ساخته شده است. همچنین در اطراف ساختمان این بنا باغاتی وجود داشته که با گذشت زمان از بین رفته‌اند. از دیگر بخش‌های این قلعه می‌توان ورودی اصلی، هشتی و حمام را نام برد.
خانه نیلساز
این بنا مربوط به دوره پهلوی اول است و در دزفول، محله مسجد، خیابان آیت‌الله طالقانی واقع شده و این اثر در تاریخ ۵ بهمن ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۵۶۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
خانه سوزنگر
خانه سوزنگر مربوط به دوره قاجار است و در دزفول، محله قلعه واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۶۰۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
طبق برخی از روایات، قدمت تاریخی این خانه به یک قرن قبل باز می‌گردد که وجود کتیبه‌ای داخل خانه، این نظریه را نقض می‌کند. در واقع روی کتیبه، تاریخی معادل ۱۳۳۸ هجری قمری حکاکی شده است که گمان می‌رود حاکی از تاریخ تشکیل خانه توسط مردی به نام سوزنگر داشته باشد.
کاروانسرای ماهیدشت
کاروانسرای شاه عباسی ماهیدشت کاروانسرایی مربوط به دوره صفوی است که در در شهر رباط (رباط ماهیدشت) در استان کرمانشاه واقع شده‌است. این کاروانسرا یکی از سه کاروانسرای شاه عباسی استان کرمانشاه به شمار می‌آید.
مساحت کاروانسرا ۴ هزار و ۵۰۰ مترمربع است. ۴ سالن، ۳۳ حجره و ۳ قسمت شاه‌نشین در پیرامون محوطه مرکزی کاروانسرا قرار دارد.
شکل کاروانسرا مربع و ابعاد آن ۷۰×۷۰ متر و به صورت چهار ایوانی است. طرفین ورودی بنا با ده طاق‌نما تزئین شده‌است. حیاط مرکزی بنا نیز به صورت مربع و در اطراف آن اتاق‌های متعدد و در پشت اتاق‌ها چند اصطبل ساخته شده‌است. پی بنا از سنگ‌های حجاری شده عصر ساسانی و بقیه ساختمان از آجر و گچ است.
خانه بهرامی
این بنا در استان لرستان شهر واقع شده است و قدمت آن به دوره اواخر قاجاریه و اوایل پهلوی باز می‌گردد و جز آثار ملی ثبت شده با شماره ثبت ۳۱۱۶۵ است.
این بنای تاریخی همجوار بنا‌های تاریخی این استان نظیر خانه تاریخی کشفی، آرامگاه باباطاهر و خانه پور ابوالقاسمی است.
طبقه همکف با ارتفاع کم و سقف‌های با طاق آهنگ. طبقه اول کاملا آفتاب گیر با پنجره‌های سرتاسری چوبی و ارتفاع سه متر و نیم و سقف با تیر‌های حمال چوبی و پوششی توفال، غوره گل، کاه گل در طبقه اول ساخته شده است و طبقه دوم یا شاه نشین شامل یک اتاق در قسمت مرکزی بنا است. خانه بهرامی بنای با عرصه۳۴۴ متر مربع و اعیان ۲۶۴متر مربع و دارای ۲ طبقه بوده است.
